کرت لوین
نظریه میدانی شخصیت،
پویایی های گروهی،
آنالیز میدان نیرو و مدل فرآیند تغییر
کرت لوین؛ پدر «روانشناسی اجتماعی» که روی پویایی های گروهی و توسعه سازمانی کار می کرد؛ در سال ۱۸۹۰ در روستایی در لهستان امروزی (امپراطوری پروسیا آلمان آن زمان) در یک خانواده یهودی به دنیا آمد.
کرت لوین در ۱۵ سالگی به همراه خانواده به برلین مهاجرت کردند.
کرت لوین عاشق رشته پزشکی بود و در سال ۱۹۰۹ (۱۹ سالگی) وارد دانشگاه فرایبورگ شد تا به مطالعه دانش پزشکی بپردازد.
کرت لوین سپس از دانشگاه فرایبورگ به دانشگاه مونیخ انتقالی گرفت تا در گرایش بیولوژی ادامه تحصیل دهد. در آن زمان کرت لوین در نهضت جامعه شناسی و حقوق زنان فعالیت می کرد.
کرت لوین در آوریل سال ۱۹۱۰ برای دانشگاه رویال فریدریچ ویلهلمس برلین انتقالی گرفت در این دوران کرت لوین هنوز یک دانشجوی پزشکی محسوب می شد. از سمپتامبر ۱۹۱۱ کرت لوین به فلسفه تغییر رشته داد و از تابستان ۱۹۱۱ دوره هایش را در روانشناسی شروع کرد. کرت لوین درحالیکه در دانشگاه برلین مشغول به تحصیل بود ۱۴ دوره روانشناسی را با کارل استامف (یک استاد برجسته فلسفه و روانشناسی) گذراند.
کرت لوین در سال ۱۹۱۴ با آغاز جنگ جهانی اول به خدمت ارتش آلمان درآمد و بعد از دو سال، در جنگ مجروح شد و برای ادامه مقطع دکتری به دانشگاه برلین برگشت. کرت لوین در سال 1917 مقاله ای تحت عنوان چشم انداز جنگ نوشت که اولین طرح مفهومی اش را از تئوری میدان ارائه می کرد.
کرت لوین در سال ۱۹۱۷ یعنی در سن ۲۷ سالگی با «ماریا لندسبرگ» که یک معلم مدرسه بود ازدواج کرد و از وی صاحب دو فرزند (یک دختر و یک پسر) شد. ماریا لندسبرگ در سال ۱۹۲۷ از کرت لوین جدا شد و به همراه دو فرزندش به فلسطین اشغالی مهاجرت کرد.
کرت لوین در سال ۱۹۲۱ به عنوان مدرس در دو رشته فلسفه و روانشناسی در موسسه روانشناسی دانشگاه برلین منصوب شد و تا سال ۱۹۲۵ در آنجا به تدریس پرداخت. در این دوران کرت لوین با ارائه مقاله ای با عنوان «جامعه پذیری تیلوریسم» به نظریه «مدیریت علمی» تیلور که در سال ۱۹۱۵ ارائه شده بود و جهان را تحت تاثیر خود قرار داده بود حمله کرد. کرت لوین اصول ارائه شده تیلور را غیر انسانی می دانست و به دنبال بهبود شرایط محیط کار و رفاه حال کارگران بود.
کرت لوین در سال ۱۹۲۹ با «گرتروید ویس» ازدواج کرد و از وی نیز صاحب دو فرزند (یک پسر و یک دختر) شد.
کرت لوین در سال ۱۹۲۹ به منظور شرکت در «کنگره بین المللی روانشناسان» در دانشگاه ییل اولین سفر خود به آمریکا را انجام داد و با ارائه فیلمی که در آن نوجوانی تکیه داده به صخره ای را نشان می داد «نیروهای میدانی» را توصیف کرد.
کرت لوین در سال ۱۹۳۰ به مدت ۶ ماه به عنوان استاد مهمان در دانشگاه استفورد آمریکا به تدریس پرداخت.
کرت لوین در سال ۱۹۳۳ به آمریکا مهاجرت کرد و در آنجا اقامت گزید.
کرت لوین در سال ۱۹۳۸ در دانشگاه هاروارد و کلینیک روانشناسی هاروارد سمینارهایی ارائه کرد. سرپرست این کلینیک روانشناسی، هنری ماری (دیگر نظریه پرداز مشهور در رشته روانشناسی) بود و نظریات هنری ماری روی نظریات کرت لوین تاثیر بسیاری گذاشت. کرت لوین در این موسسه با گوردون آلپورت دیگر نظریه پرداز رشته روانشناسی نیز آشنا شد.
کرت لوین در بهار سال ۱۹۳۹ برای تدریس در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در برکلی دعوت شد.
کرت لوین در سال ۱۹۴۰ (۵۰ سالگی) به عنوان یک شهروند آمریکایی پذیرفته شد و ضمن تدریس در دانشگاه کرنل به عنوان مشاور مسائل ملی به ایالات متحده آمریکا خدمات ارائه می کرد.
کرت لوین با دعوت داگلاس مک گریگور (دیگر نظریه پرداز مشهور در رشته روانشناسی و رفتار سازمانی) برای کار تحقیقاتی اش در مورد پویایی های گروهی به مرکز تحقیقاتی پویایی های گروهی دانشگاه معروف ماساچوست مشهور به MIT ملحق شد و مدیریت این مرکز را بر عهده گرفت. کرت لوین در دوره ای که در MIT بود تحقیقات گسترده ای انجام داد که این تحقیقات منجر به ظهور تکنیک گروه تی T-Group شد.
سرپرستی تحقیقات دانشگاه آیوا راجع به رهبری نیز به عهده کرت لوین بود و نتیجه آن مطالعات به ارائه مدل سه نوع سبک رهبری (۱) اقتدار ماباته، (۲) مشارکتی و (۳) تفویضی منجر شد.
کرت لوین نهایتاً در سال ۱۹۴۷ و در سن ۵۷ سالگی بر اثر حمله قلبی در ماساچوست از دنیا رفت. همسر کرت لوین نیز در سال ۱۹۸۷ از دنیا رفت.
نظریه میدانی شخصیت
در کتاب نظریه پردازان و مشاهیر مدیریت دکتر علی اکبر فرهنگی و همکاران؛ در مورد نظریه میدانی شخصیت کرت لوین بیان شده است:
نظریه لوین درباره شخصیت؛ که مبتنی بر روانشناسی گشتالت است؛ در سه اصل کلی زیر خلاصه می شود:
- رفتار آدمی تابع چگونگی میدانی است که به هنگام وقوع آن رفتار وجود دارد
- تجربه آدمی با کل وضعیتی که اجزایش با آن متفاوت هستند آغاز می شود
- می توان رفتار شخص خاصی را در وضعیت معین، به کمک مکان شناسی یا Topology که شعبه ای از ریاضیات است مورد بررسی و تبیین قرار داد.
شکل فوق، ساخت کلی نظریه کرت لوین را به نمایش می گذارد.
مجموع همه پدیده هایی که رفتار فرد را تعیین می کنند فضای زندگی (فضای روانی) نظریه را شکل می دهند. فضای زندگی یا فضای روانی شامل تمام واقعیت هایی می شود که شناخت آنها برای فهم رفتار معین فرد در یک محیط مشخص روانی و در یک زمان معین لازم است.
به نظر کرت لوین؛ رفتار تابعی از تعامل میان فرد و محیط است.
کرت لوین عوامل درونی تعیین کننده رفتار را که روانکاوانی همچون فروید بر آنها تاکید داشتند را با عوامل بیرونی تعیین کننده رفتار که نظریه پردازان علوم اجتماعی و سیاسی مثل کارل مارکس بر آن تاکید داشتند در همدیگر ادغام کرده است.
نظریه پویایی های گروهی:
Group Dynamics
کرت لوین در سال ۱۹۴۷ نظریه “group dynamics” را مطرح ساخت.
کرت لوین در این نظریه، چگونگی واکنش گروهها و افراد به هنگام تغییر شرایط را توصیف می کند.
این نظریه مفهومی چارچوبی را برای توسعه دانش مربوط به طبیعت گروه، قوانین گروه، شکل گیری گروه، توسعه گروه و تعامل گروه با سایر گروهها، افراد و نهادها؛ ارائه کرد.
در سالهای ابتدائی تحقیقات کرت لوین روی فرآیندهای گروه، اکثر روانشناسان واقعیت پدیده گروه را رد کردند.
منتقدان بیان کردند که گروه ها به عنوان موجودیت معتبر علمی وجود ندارند. آنها معتقد بودند اقدامات گروه چیزی بیش از اقدامات جداگانه افرادش نیست.
کرت لوین از فرمول تعامل ابداعی خود B=f(P,E) استفاده کرد تا پدیده گروه را شرح دهد، جائیکه ویژگیهای شخصی یک عضو (P) با فاکتورهای محیطی گروه (E)، اعضای گروه و وضعیتی که رفتار (B) در آن بروز پیدا می کند در تعامل است.
با توجه به پیشینه روانشناسی گشتالتی کرت لوین، او موجودیت گروه را با استفاده از اصل «کُل بزرگتر از مجموع اجزائیش است» توجیه می کند.
کرت لوین این تئوری را مطرح کرد که:
“وقتی یک گروه شکل می گیرد تبدیل به یک سیستم متحد با خصوصیات خارق العاده می شود که از طریق ارزیابی اعضایش به طور جداگانه قابل فهم نیست.”
این ایده – که یک گروه بیش از همه اعضای تشکیل دهنده آن است – به سرعت مورد حمایت روانشناسان و جامعه شناسانی قرار گرفت که اهمیت این موضوع را درک کرده بودند.
بسیاری از صاحب نظران معتقدند که اکثر پدیده های گروه را می توان با نظریه کرت لوین توضیح داد و به همین دلیل مخالفت های اولیه با نظریه کرت لوین به سرعت از بین رفتند.
کرت لوین معتقد است هر گروهی در هر لحظه از زمان دارای یک محیط روانی خاصی است که بی شباهت به میدان الکتریکی در علم فیزیک نیست. این میدان روانی شامل نیروهای گوناگون می باشد که رفتار گروه را تحت تاثیر قرار می دهند.
همچنین گوهر یا ذات یک گروه، شباهت ها یا بی شباهتی های افراد آن گروه نیست بلکه وابستگی های متقابل اعضای آن می باشد.
یک گروه را می توان یک کل پویا شناخت. معنی این مفهوم این است که هر تغییری که در حالت هر یک از قسمت ها یا اجزای گروه ایجاد شود حالت قسمت ها یا اجزای دیگر را نیز تغییر می دهد.
مطالعات پویایی های گروه هنوز هم در بین بسیاری از حوزه ها (مثل کسب و کار و صنعت، مشاوره و کلینیک های روانشناسی، ورزش و اوقات فراغت) پر طرفدار است و تحقیقات در این حوزه ادامه دارد.
مهمترین مورد از همکاری های کرت لوین؛ توسعه ارتباطات گروهی و پویایی های گروهی به عنوان جنبه های اصلی رشته ارتباطات بود.
کرت لوین و سایر محققان پیرو وی، از روند پیشین روانشناسی متمرکز بر فرد دور شدند و به سمت موضوعات کلانی همچون «روانشناسی اجتماعی ارتباطات گروه کوچک» حرکت کردند.
کرت لوین از بنیانگذارن مباحث پویایی گروهی در سبک مدیریت مشارکتی در سازمان است.
کرت لوین علاوه بر بحث های گروه به عضویت در گروه ها نیز علاقه مند شد.
کرت لوین کنجکاو بود که نظرات یک فرد چگونه در یک گروه، تحکیم یا تضعیف می شود.
کرت لوین تلاش کرد تا چگونگی شکل گیری هویت از دیدگاه ها و نقطه نظرات را کشف کند. اینها آغاز چیزهایی بودند که به نظریه «تفکر گروهی» یا «Groupthink» ختم شد.
کرت لوین به چگونگی خلق و جاودانه شدن ایده ها توسط ذهنیت گروه علاقه مند شد و روی آن کار کرد.
نظریه آنالیز میدان نیرو
آنالیز میدان نیرو چارچوبی برای بررسی فاکتورها یا نیروهایی ارائه می دهد که روی وضعیت یا به طور کلی روی وضعیت اجتماعی تاثیر می گذارند.
این نظریه روی نیروهایی متمرکز است که یا فرد را به سمت هدف پیش می برند (نیروهای پیش برنده) و یا مانع فرد برای حرکت به سمت هدف می شوند (نیروهای مانع).
کرت لوین در این نظریه نیز علاقه خود را به گشتالتیسم نشان می دهد و بر کُل و ارزیابی یک وضعیت به عنوان یک کُل تاکید دارد و مخالف فقط تمرکز روی جنبه های فردی است.
به نظر کرت لوین؛ کُلیت (totality) برای یک فرد (فضای زندگی، life space) از درک فرد نسبت به واقعیت خود شکل می گیرد نه یک دیدگاه عینی.
به نظر کرت لوین سطح رفتار در هر لحظه از زمان؛ نتیجه دو مجموعه نیرو می باشد:
- نیروهایی که سعی می کوشند وضع موجود را حفظ کنند
- نیروهایی که برای تغییر فشار می آورند.
زمانیکه این دو مجموعه نیرو در تعادل باشند سطح موجود رفتار حفظ می شود. کرت لوین از این تعادل با عنوان «تعادل شبه سکون» یاد می کند. برای تغییر این وضعیت سه گزینه پیش رو داریم:
- نیروهای فشار را برای تغییر افزایش داد
- نیروهای حفظ وضع موجود را کاهش داد
- ترکیبی از افزایش فشار برای تغییر و کاهش مقاومت برای برای حفظ وضع موجود
کرت لوین کاهش مقاومت نیروهای حفظ وضع موجود را پیشنهاد می کند زیرا آنها تنش و مقاومت کمتری را نسبت به افزایش نیروهای فشار برای تغییر به وجود می آورند. در نتیجه استراتژی موثرتری برای تغییر محسوب می شوند.
مدل فرآیند تغییر برنامه ریزی شده:
کرت لوین فرآیند تغییر برنامه ریزی شده را سه مرحله می داند:
-
ذوب کردن Unfreezing:
مرحله ذوب کردن شامل تقلیل نیروهای حفظ وضع (رفتار) موجود است.
-
حرکت یا تغییر Movement:
در این مرحله، رفتار سازمان، بخش یا فرد را به یک سطح جدید تغییر می دهد. این مرحله مستلزم رفتارها، ارزش ها، و نگرش های جدیدی می شود که از طریق تغییرات در ساختارها و فرآیندهای سازمانی بوجود می آیند.
-
انجماد Refreezing:
مرحله انجماد، سازمان را در یک وضعیت جدید تعادل تثبیت می کند که از طریق استفاده از مکانیزم های حمایتی حاصل می شود و وضع سازمانی جدید یعنی فرهنگ، هنجارها، سیاست ها و ساختارهای سازمانی جدید را تقویت می کند.
دیدگاه توسعه یافته کرت لوین در حوزه های علوم اجتماعی، روانشناسی، روانشناسی اجتماعی، توسعه سازمانی، مدیریت فرآیند و مدیریت تغییر کاربرد فراوانی دارد.
نظریه کرت لوین توسط پروفسور John R. P. French به محیط صنعتی و سازمانی بسط داده شده است.
مدل فرآیند تغییر برنامه ریزی شده کرت لوین خیلی کلی است اما دانشمندان بعدی این مدل را توسعه داده اند از جمله لیپیت، واتسون و وسلی که مدل لوین را به هفت مرحله تبدیل کرده اند: (۱) کنکاش، (۲) ورود، (۳) تشخیص (ذوب کردن)، (۴) برنامه ریزی، (۵) عمل (حرکت)، (۶) تثبیت و ارزیابی، و (۷) خاتمه (انجماد).